بنتونیت

مقدمه:

بنتونيت Bentonite را نخستين بار در سال 1898 دانشمندي بنام نايت Knight به كار برده است اين واژه از اصطلاح شيل هاي بنتن واقع در ايالات وايومينگ آمريكا گرفته شده است. مهمترين بخش بنتونيت را كانيهاي گروه اسمكتيت تشكيل مي دهند و مقادير كمي هم ايليت ديده مي شود.از نظر زمين شناسان بنتونيت اساساً سنگي است مركب از يك شبه رس كه از تغيير حالت شيشه اي به حالت بلوري يك مادة آذرين شيشه اي (مانند توف و خاكستر آتشفشاني) در اثر هوازدگي شيميايي تشكيل شده است و اكثراً دانه هاي مختلف ديگر به مقادير گوناگون در شيشه آتشفشاني بصورت بلور ديده مي شود و شامل: فلدسبات، بيوتيت، كوارتز، پيروكسنها، زيركن، و  ساير كانيهاي سنگهاي آذرين است.

از نظر صنعتي بنتونيت خاك رسي است كه ذاتاً از كانيهاي گروه اسمكتيت بدون توجه به خاستگاه آن تشكيل شده است.

انواع بنتونيت:

 مهمترين روش تقسيم بندي براساس ظرفيت تورمي آنها است:

1) بنتونيت با تورم زياد يا بنتونيت با سديم فراوان است كه با اضافه شدن آب توده هاي ژله مانندي مي سازد.

2) بنتونيت هاي با تورم كم و يا بنتونيت با كلسيم فراوان كه بصورت گلوله هاي ريز و با دانه هاي بهم چسبيده مي باشد (ساب بنتونيت)

3) بنتونيت با تورم متوسط يا ينتونيت با كلسيم و سديم متوسط است و بنتونيت هاي مخلوط ناميده مي شود كه با اضافه شدن آب ژل كم حجمي را تشكيل مي دهند.بنتونيت ها بسيار متنوعند و برخي از آن ها در اين تقسيم بندي نمي گنجند از آن جمله مي توان هكتوريت، بنتونيتهاي پتاسيم يا متابنتونيت، بنتونيت هاي با Mg و H فراوان و ..... را نام برد.

كاني هاي مهم بنتونيت

بنتونيت عمدتاً از كاني هاي رسي است كه اساساً از كاني هاي گروه اسمكتيت تشكيل شده است و شامل سري هاي دي اكتاهدروتري اكتاهدرال است.

كانيهاي سري دي اكتاهدرال عبارتند از: مونتموريونيت، بيدليت و نانترونيت انواع تري اكتاهدرال شامل كانيهاي هكتوريت و سايتونيت است.

از خواص مهم كاني هاي خانواده اسمكتيت، جانشين يوني، خاصيت تشكيل پذيري،انبساط و انقباض يوني آنها را مي توان نام برد.

بعضي از بنتونيت كلسيم دار به دليل قابليت مناسب جانشيني كاتيوني در خاصيت رنگبري استفاده مي شود در آمريكا 21% بنتونيت در اين بخش به مصرف مي رسد.

بنتونيت هاي فعال :

بنتونيت فعال به خاك هائي مي گويند كه در اثر آن تغييراتي به كمك يك ماده شيميائي ايجاد شود و باعث ايجاد خصوصيات جديد و يا تقويت خاصيتآنها مي شود. فعال سازي به دو صورت انجام مي شود.

1)    فعال سازي با اسيد كه در اثر آن خاصيت رنگبري و سفيد كندگي شديدي ايجاد مي شود.

2)    روش ديگر تعويض يون كلسيم با سديم در بنتونيت هاي كلسيم دار است كه به كمك محلول آب نمك يا كربنات سديم صورت مي گيرد كه كاربرد چنداني ندارد.

1- الف . بنتونيت هاي فعال شده توسط اسيد:

اين بنتونيت ها در صنايع غذايي، شيميائي، تهيه گوگرد، صنعت نفت كاغذسازي، قند و شكر و نوشابه، كنترل آتش سوزي، تميز كننده استفاده مي شوند.

2- ب . بنتونيت فعال شده توسط جانشيني سديم

در صنايع شيميائي، كاغذسازي، قند و شكرو  نوشابه، تميز كننده، مواد معدني، سراميك، كشاورزي و حفاري وريخته گري استفاده مي شوند.

موارد مصرف بنتونيت ها:

ميزان بنتونيت مصرفي در امريكا شامل 26 درصد ريخته گري، 23 درصد گندوله آهن، 21 درصد جمع آوري فضولات گاو، 20 درصد حفاري، 8 درصد محيط زيست و 2 درصد مواد غذائي، داروسازي و .... است.

ارزيابي تجاري بنتونيت:

ارزيابي بنتونيت بيشتر مربوط به خصصويات كاني شناختي آن از جمله سطح ويژه زياد، تبادل يوني و خصوصيات جذب است. در ارزيابي ذخاير بنتونيت، آزمايش مورد نظر برطبق مصرف نهايي انجام مي گيرد. يك ارزيابي اوليه مي تواند براساس ظرفيت تبادل كاتيوني يا اندازه گيري سطح باشد كه به صورت يك آزمايش شيميائي براي تعيين ميزان جذب سطحي از اتوكسي اتانول يا اتيلن گلينكول منواتيل اتر انجام مي گيرد. هرچه شاخص سطح ويژه كاني بيشتر باشد از لحاظ صنعتي ارزش بيشتري دارد. مثلاً مونت موريونيت كلسيم 800 (گرم / مربع) ايليت 150 وكائولينيت 50 مي باشد.

تصفيه و رنگبري :

خاصيت رنگبري و ميزان جذب آب بنتونيت به نوع كاني يا كاني هاي گروه اسمكتيت بستگي دارد، ميزان تورم و خاصيت رنگبري بيشتر بنتونيت ها در حال طبيعي در پايه مطلوب نيست بنابراين لازم است كه تغييراتي ايجاد شود تا خواص آنها افزايش يابد.

در صنعت تهيه روغن دانه هاي گياهي و پتروشيمي جهت تصفيه سازي از بنتونيت استفاده مي شود.

ريخته گري (4-6 درصد بنتونيت)

از بنتونيت هاي سديم دار به دليل خاصيت پلاستيكي و چسبندگي آن در تهيه قالب هاي ريخته گري استفاده مي شود. در تهيه قالب هاي ريخته گري، بنتونيت به دليل چسبندگي، دانه هاي ماسه را به هم متصل مي نمايد و خاصيت پلاستيكي آن موجب مي شود تا زير فشار آن را متراكم نموده و شكل مناسب قالب را تهيه نمود. بنتونيت مصرفي در اين كاربرد بايستي داراي مشخصه هاي زير باشد آب محتوي آن بايد بين 6 تا 12 درصد باشد pH  آن برابر يا بزرگتر از 2/8 باشد و اكسيد كلسيم آن از 7 درصد بيشتر نباشد.

حفاري چاه:

بنتونيت به دليل تعليق پذيري و استاندارد سيلان در غلظتهاي بالا و قدرت
آب بندي در اثر تورم حدود 70 سال است بعنوان گل حفاري بكار مي رود. اين نوع بنتونيت بيشتر از نوع سديم دار يا تورم پذير است. براي اين كار بنتونيت را بصورت گل درمي آورند كه مخلوط آب و بنتونيت بوده و گل وانيلا نام دارد كه در چاهها و گمانه هاي حفاري تزريق مي شود. (بنتونيت 2 – 5% وزن گلهاي حفاري آبي را تشكيل مي دهد).

مزاياي استفاده از بنتونيت در حفاري چاه

1. پراكنده سازي مواد سنگين
2. ايجاد پوشش روي ديواره چاه و جلوگيري از مهاجرت نفت و گاز
3. پايداري ديواره چاه و چرب كردن مته
4. بالا آوردن خرده ها (Cutting)
5. خنك كردن لوله ها و مته حفاري
6. روان كردن (Lubrication) گل، در اثر روان بودن گل، تا حدود زيادي اصطكاك از بين مي رود و حفاري ساده تر انجام ميگيرد.
7. بدست آوردن اطلاعات بسيار زيادي در مورد چگونگي طبقات زمين از طريق بالا آوردن ذرات حفر شده.
8. ايجاد فشار ساكن مايعات (Hydrostatic) براي جلوگيري از فوران چاه .

گندله سازي

از خاصيت چسبانندگي بنتونيت براي گلوله كردن سنگ آهن كنسانتره استفاده مي شود براي اين منظور بنتونيت را بصورت مرطوب با كنسانتره سنگ آهن مخلوط كرده و از روي يك صفحه مدور گردان عبور مي دهند. در اثر نيروي گريز از مركز و غلطيدن مخلوط دانه هاي گرد نخودي شكلي از آن حاصل مي شود. اين دانه هاي نخودي شكل گندله ناميده مي شود در كوره پخته شده و مقاوم مي شوند، تا در موقع ذوب خرد نگردند.

دانه هاي جاذب

مصرف عمده خاك اسيدي مونت موريونيت بعنوان جاذب براي نفت و گريس بوده و بعلت خاصيت جذب رطوبت در غذاي حيوانات، ظروف فضولات گربه، حشره كشها، در صنعت تهيه گندوله هاي خوراكي، دفع زباله و پايدارسازي خاك استفاده مي شود.

غذاي حيوانات (بنتونيت سديم و كلسيم)

1. اضافه كردن بنتونيت در غذاي حيوانات سبب كند شدن فعاليت سيستم گوارشي مي شود كه باعث مي شود جذب مواد مغذي افزايش يابد. همچنين بنتونيت بعنوان يك عامل كنترلي و جذب كننده در مواد سمي كه مي تواند براي حيوانات مضر باشد بكار مي رود.
2. وقتي بنتونيت به اندازه 5/2 درصد كل وزن ماده به غذاي حيوانات اضافه
   مي شود شير گاوها را افزايش داده و در غذاي پرندگان خانگي كيفيت و كميت تخم مرغ را افزايش مي دهد.

ويژگيهاي بنتونيت در تهيه گل حفاري:

1- بسته بندي :

در مقادير بالاي بنتونيت، بنتونيت بايد در واگن هاي دربسته، بسته بندي شود. بنتونيت بايد در بهترين و محكم ترين نوع كيسه كاغذ بسته بندي شود. كيسه ها بايد حداقل سه لايه و يكي از اين لايه ها، رطوبت ناپذير باشد.

2- نشانه گذاري:

بسته ها بايد بصورت خوانا و ثابت با اطلاعات زير نشانه گذاري شوند:

الف - نام، نوع ماده

ب – وزن ماده در هر بسته

پ – نام سازنده يا نام تجاري آن

ت – شمارة بسته بندي بطوري كه بتوان بسته بندي را از روي سوابق پي گيري كرد.

3- نمونه برداري

3-1- شرايط نمونه برداري:

نمونه ها نبايد از محلي كه در معرض هوازدگي هستند برداشته شوند.

بايد نمونه ها – وسايل و ظروف نمونه برداري، در مقابل آلودگي هاي اتفاقي، محافظت شوند.

براي تهيه يك نمونه نماينده (نماينده اي از كل نمونه ها) ، محتواي هر ظرف (كانتينر) كه براي نمونه برداري انتخاب مي شود، بايد توسط ابزار مناسبي كاملاً آميخته و مخلوط شود.

هر كانتينر از نمونه ها بايد بعد از پرشدن، براي اجتناب از مجاورت با رطوبت هوا درزگيري شده و با ذكر تمام جزئيات نمونه برداري و علامت گذاري شود.

هدف:

اين استاندارد، ويژگيها، روشهاي نمونه برداري و بسته بندي، بنتونيت مورد استفاده در حفاري چاههاي نفت را در بردارد.

رطوبت:

بنتونيت مورد استفاده بايد خيلي نرم، كمرنگ يا پودر خاكستري يا خاكستري روشن و يا كرم بوده و عاري از هرگونه آلودگي و ديگر مواد خارجي  باشد.

4-   گرانروي: (Viscosity)

ابتدا بايد بدانيم چرا بوجود مي آيد؟ به دلايل ذيل گرانروي در يك گل بالا مي رود.

1-    چون ذرات معلق زياد است.

2-    غلظت مايع اوليه (Luid Base)

3-    بارهاي الكتريكي مثبت و منفي كه بين ذرات معلق وجود دارد.

نكته: گرانروي گل حفاري نبايست از حد مجاز تجاوز نمائيد.

5-  pH : براي جلوگيري از زنگ زدگي و خورندگي لوله ها بر اثر محيط اسيدي گل است. معمولاً pH بايد از 7 بيشتر باشد.

ولي چرا pH را از 5/7 به بالا (حدود11) نمي بريم به علت اين است كه ذرات حفر شده معمولاً Marl  و Shale در pH بالا، آب بيشتري جذب كرده و پخش مي شوند و گرانروي را بالا مي برد و مي دانيم در اين طبقات هرچه گرانروي كمتر باشد بهتر است.

6 - ژل ابتدائي (Initial Gel) در آزمايش گل هرچه كمتر باشد بهتر است چون در اثر ژل زياد حركت گل در لوله هاي داخل چاه مشكل خواهد شد.

7 - آب صاف شده (Fluid Loss) آب صاف شده گل معمولاً بوسيله دستگاه Filter press اندازه گيري مي شود و نمايانگر تمايل گل به از دست دادن آب خود مي باشد. هدف از اندازه گيري ميزان (Foluid Loos) آن است كه نوع صخره ديواره چاه و ميزان درجه حرارت بر روي آن اثر مي گذارد و علت اين است كه در بعضي طبقات زمين، آب زياد جذب مي شود و ميزان آبدهي زياد مي شود و از نظر درجه حرارت از آنجا كه آب گرم گرانروي كمتري نسبت به آب سرد دارد خود در ميزان آبدهي اثر گذاشته و چون باعث مي شود گرانروي پائين آيد ميزان آبدهي افزايش يافته و در نتيجه مشكلاتي در چاه از قبيل ريزش احتمالي ديوارة چاه را به دنبال خواهد داشت. نظير سازند هاي شيلي و مارني پابده و گورپي.

8 - بازدهي يا بهره (Yield)

تعداد بشكه هاي (با ظرفيت 159 ليتر) كه گرانروي هر كدام 15 سانتي پواز باشد.

9 - ناخالصي ها:

ناخالصي ها از قبيل ژيپس، (آهك و نمك و ..... نبايد از حد مجاز، تجاوز نمايد.

كاتاليزور

بنتونيت چون مواد آلي مختلف دارد. داراي خاصيت كاتاليزوري است ولي اين خاصيت در همه انواع آن به يك اندازه نيست اين خاصيت رول مهمي را همراه با خواص ديگر در استفاده صنعتي از اين خاكها بازي مي كند از آن جمله تهية گازوئيل و بعضي از روغنهاي بي رنگ مي باشد. توليد موفقيت آميز كاتاليزورهاي خاكي براي تجزيه و رقيق كردن نفت و تهية گازوئيل اهميت ويژه اي دارد.

نيازهاي مهندسي:

بنتونيت در نيازهاي مهندسي: در پي ريزيها بصورت ديواره هاي ساختمان، شمع كوبي، دوغاب كردن و روان سازي مصالح بنايي و همچنين در تونل سازي كاربرد دارد.

مصارف كشاورزي:

رسهاي مونت موريونيتي در برخي از صنايع كشاورزي كاربرد دارند كه عبارتند از سموم كشاورزي بعنوان عايق كودهاي كشاورزي جهت حاصلخيزي خاك و مصرف آن در اين موارد از كشوري به كشور ديگر و از سالي به سالي ديگر با توجه به تغييرات آب و هوايي و جانشيني ساده در تغيير است.

مصالح ساختماني:

در تهيه بنتونيت در بعضي از مصالح ساختماني از جمله آجرها، سيمان پرتلند، مخلوط با گچ بنتونيت براي تهية لوله هاي فاضلاب و رنگ هاي ساختماني بكار مي رود اطلاعات مربوط به اين مصارف براي بهبود بخشيدن به كيفيت مواد مذكور جزو اسرار شركت ها بوده و آماري از اين نظر ارائه نمي گردد.

مهندسي عمران:

بنتونيت نوع سديم، داراي پلاستيسيته و چرب كنندگي خوب. مقاومت برشي بالا، نفوذ ناپذيري و تراكم پذيري و تحكيم پذيري پايين است بعنوان مثال ملات با 3-5 درصد بنتونيت براي پايدار سازي ديواره ها بكار مي رود. همچنين براي جمع آوري فلزات سنگين از آبهاي زائد و پر كردن فضاهاي خالي استفاده مي شود. (پوشش مخازن ذخيره فاضلاب، باتلاقهاي آبهاي صنعتي، جاسازي زباله هاي اتمي در زيرزمين، احداث سدها، كانال، مخازن....)

محيط زيست:

پساب هاي صنعتي و كشاورزي مهمترين عامل آلوده كننده آب هاي سطحي و زير زميني هستند به منظور كنترل اين پساب ها، محيط هاي نگهداري و انتقال را با استفاده از بنتونيت سديم دار بايد ايزوله نمود.

ساير مصارف:

1)    سراميك بدنه سفيد داراي مقادير زيادي مونت موريونيت و مقداري خاكهاي رس نوع ديگر مي باشد.

2)    تصفيه آب، اين مصرف، محدود و بيشتر اختصاص به جمع كردن خميرهاي كاغذ از آب هاي كثيف و آلوده دارد.

3)    بنتونيت بخصوص از نوع سديم در جوشكاري جهت كمك به خارج كردن قسمت ذوب شده به كار مي رود.

4)    ژلهاي بنتونيتي براي تغليظ صابونهايي چون صابون ليتيوم و كلسيم و سديم به كار مي رود. مقدار 5 تا 10 درصد بنتونيت به روغنهاي معدني كه براي تهيه گريس بكار مي رود در حرارت هاي بين 150 تا 200 درجه مي افزايند تا غلظت بالا برود.

5)    در داروسازي و خميرهاي زيبائي نيز انواعي از بنتونيت مصرف مي شود مثل كرم ها، پودرهاي پا و بدن، كرم پودر و كرم هاي ضد آفتاب مواد دفع بو، آبله مرغان  از بنتونيت كلسيم و سديم بويژه از نوع سديم استفاده مي كنند.

6)    در كاغذ سازي جهت غير شفاف كردن كاغذهاي نازك و كاغذهاي كپي دار بدون كربن نيز بنتونيت بكار مي رود.

7)    در تهيه مركب و مدادهاي گرافيتي بعنوان چسباننده كاربرد دارد.

8)    در معادن ذغال سنگ جهت جلوگيري از خود سوزي زغال سنگ و همچنين ديواره حائل كارگاههاي استخراج شده دوغاب بنتونيت پاشيده مي شود تا از نفوذ هوا و در نتيجه خودسوزي آن جلوگيري بعمل آيد.

9)    جهت تعويق انداختن آتش سوزي جنگل ها بصورت پودر مرطوب پاشيده مي شوند.

10)براي پاك كردن منسوجات و مواد شوينده به دو دليل از بنتونيت سديم و كلسيم استفاده مي شود:

جلوگيري از رسوب مواد                     خاصيت نرمي آن

11 ) تركيباتي كه توسط هواپيما بعنوان سمپاشي يا غيره پاشيده مي شوند داراي بنتونيت است.

12) بعنوان پر كننده يا چسباننده در تركيب عايق هاي الكتريكي

13) از بنتونيت كلسيم يا انواع متورم شده در ساختن حباب چراغ

14) بسته بندي نوشيدنيها

15) ساخت بطريهاي چند لايه

16) صنعت لاستيك كاربرد تجاري (افزايش مقاومت لاستيك در برابر سايش)

17) افزايش استحكام مكانيكي و افزايش مقاومت در برابر نفوذ پذيري

18) در جهت روكش نوار زمانسنج خودروها و محافظ روغن موتورها، بدنه، صندلي، سيستم سوخت رساني.

ويژگيهاي بنتونيت ايران و چگونگي پيدايش آنها

1 – كاني شناسي :

كاني اصلي تمام بنتونيت هاي ايران مونت موريونيت است. البته كاني هاي ديگري هم بطور فرعي يا همرا ديده مي شوند كه تعدادي از آنها عبارتند از: ژيپس، كريستوباليت، زئوليت، كوارتز و كلسيت.

يك نكته كه در مورد مونت موريونيت و كائولينيت وجود دارد. اين است كه جايي كه اين دو با هم باشند كاني ها و سنگ هاي فرا گيرشان ساختمان استراتيفرم (لايه بندي) دارند و جالب توجه اينجاست كه اين دو كاني در بيشتر منابع ايران همراه نيستند.

2- تركيب شيميايي

1) درصد  در انواع بنتونيت هاي يك منطقه همسان است بعنوان مثال اين درصد در تمام بنتونيت هاي زون سمنان – ترود – 63 تا  58% است. درصد  در همة بنتونيت هاي منطقة زنجان و جنوب زنجان زير 58 درصد است  و اين درصد ( ) در همة بنتونيت هاي يزد نزديك به 50 درصد است. اين تغييرات ذكر شده احتمالاً به خاطر تغيير سنگ مادر و شرايط آب و هوائي در زمان پيدايش اين كانسارها

 مي باشد.

2) درصد  در تمام بنتونيت هاي ايران به هم نزديك است.

3) عيار اكسيد آهن در بنتونيت كم است و گوياي رنگ آن است جايي كه رنگ روشن دارند درصد آن كم (زير 2%) است.

بنتونيت ها رنگهاي قرمز، زرد، يا سبز دارند

در ايران بنتونيت ها با 5% آهن به ندرت ديده شده است كه اين امر دليل بر آن است كه تركيب شيميايي سنگ هاي ولكانيك بنتونيتزا در مناطق گوناگون يكسان نيست ولي در هر منطقه تقريباً همسان است.

4) درصد اكسيدهاي سديم و پتاسيم در تمام بنتونيت هاي ايران كم است ولي سديم معمولاً بيشتر از پتاسيم است. در بنتونيت هايي كه درصدNa₂O بالايي دارند، كاني هاليت به صورت همراه يافت مي شوند.

5) بين درصد   در بنتونيتها رابطة عكس وجود دارد يعني هر جا كه درصد   بالا  رود درصد  بالطبع پايين مي آيد.

6) درصد Nao و  در بنتونيت ها متغير است و اين بدان علت است كه اين عناصر به دو صورت در بنتونيت ها ظاهر مي شوند:

الف) در ساختمان كاني مونت موريونيت

ب) در كاني كلسيت و دولوميت كه بصورت كاني فرعي يا همراه در بنتونيت ها وجود دارند.

3- سن زمين شناسي

در ايران كانسار بنتونيتي با سن كرتاسه و قديمتر پيدا نشده و احتمالاً هم پيدا نخواهد شد و حدود 90 درصد اين كانسارها در ائوسن و اليگوسن تاميوسن انباشته شده اند.

رخداد بنتونيت متناسب با شرايط ولكانيكي حوضة رسوبي – نبودن تأثير متامورفيسم در منطقه مي باشد.

4- محيط تشكيل بنتونيت :

يكسري از ويژگيهاي بنتونيت هاي ايران عبارتند از

1)    اكثراً در جازايند (out ogen) به جز شمار اندكي كه در آنها كاني هاي آواري موجود مي باشد كه نشانگر نابرجا بودن آنهاست.

2)    ضخامت لايه هاي بنتونيتي در يك فاصلة كوتاه متغير است.

3)    در بنتونيت هاي ايران كاني تبخيري مانند ژيپس به چشم مي خورد كه اين ژيپس بطور همزمان با تشكيل بنتونيت ها از سنگهاي ولكانيك به شرح زير است:

 در محيط تشكيل سنگهاي ولكانيك مقدار زيادي گاز  وارد شده است و چون درجه اكسيداسيون بالاست در نتيجه   و از طرفي چون  ، تشكيل ژيپس مي دهد.

4)    كاني هايي همچون مسكويت، بيوتيت، كوارتزهاي گرد شده در بنتونيت هاي ايران وجود ندارد و كوارتزها، بي شكل و زاويه دارند.

5)    هيچ گونه فسيلي ندارند.

6)    مواد آلي بيتومين دار در آنها يافت نمي شود و رنگ سفيد گوياي اين واقعيت است.

7)    محيط پيدايش بنتونيت مرطوب بوده و يك محيط كم ژرفاي ساحلي يا كولابي است و از نظر شيميائي يك محيط اكسيدان و داراي pH قليائي حدود 8 تا  9است و درجه شوري آن نسبت به دريا بالاتر است.

تشكيل بنتونيت

براي تشكيل بنتونيت سنگهاي ولكانيكي اسيدي (داسيت تاريوليت) به صورت خاكسترهاي آتشفشاني و توف هاي پيروكلسيت قبل از دياژنز به محيط مناسب جهت تشكيل بنتونيت تزريق مي شود و در شرايط مناسب بنتونيتي شدن صورت مي گيرد.

پراكندگي كانسارهاي بنتونيت در ايران

كانسارهاي بنتونيتي در 6 منطقه پديد آمده است كه بيشتر آنها در ارتباط با فعاليتهاي ولكانيكي سنوزوئيك است. تفكيك اين مناطق مي تواند براي پي جوئيهاي بنتونيت مفيد باشد اين مناطق به قرار زير است.

1-    زون بنتونيتي سمنان – ترود:

2-    در منطقه خاوري و شمال خاوري سمنان تا خاور ترود يك افق بنتونيتي وجود دارد كه در سنگ هاي ولكانيكي هم ارز با سازند كرج پديد آمده است در اين زون مي توان به كانسارهاي بنتونيت رسم سوسن دار، عليان، ميدان تير 40، اشاره كرد.

كانسارهاي اين زون از نظر كيفيت بسيار مرغوب و از نظر ذخيره قابل ملاحظه است كاني اصلي معدني كانسارهاي اين افق مونت موريونيت است كه كاني هاي كوارتز، كريستو باليت، زئوليت نيز بطور فرعي در آن ها يافت مي شود.

2 – زون بنتونيتي البرز – آذربايجان

در منطقه البرز – آذربايجان شمار فراوان از كانسارها و نشانه هاي بنتونيتي يافت مي شود كه در پيوند با سنگهاي توفي سازند كرج با سن ائوسن مياني است از اين گروه مي توان كانسارهاي گيلان (فاجان)، گويج، لواسان و نشانه هاي معدني پيرامون زنجان و كانسار اوشار علمدار را نام برد.

3 – زون بنتونيتي خاور ايران:

در نواحي تربت حيدريه، تربت جام، كاشمر، گناباد، و بيرجند، چند افق بنتونيتي يافت مي شود. كه برخي از آنها از نظر ميزان ذخيره و كيفيت مادة معدني قابل ملاحظه است كانسارهاي اين افق در پيوند با سنگ هاي ولكانيكي ائوسن زيرين تا بالايي است. در اين زون كانسارهاي بنتونيتي خوشاب، گناباد، گل كن، ارتو چشمه، عباس آباد، الياتو و..... را نام برد.

4- زون ايران مركزي:

در ايران مركزي بنتونيت هائي يافت مي شود كه سن آنها از ائوسن تا اليگوميوسن است. در اين زون مي توان به كانسارهاي مهرجان، سياه كوه، ساغند، علي آباد و حساميه، نياسر، اوراف و ... اشاره كرد.

5- زون تفرش – تكاب

در مناطق تفرش، ساوه، آوج و جنوب زنجان تا تكاب يك افق بنتونيتي با سن اليگوسن تا ميوسن وجود دارد كه جوانتر از سنگهاي سازند كرج و هم ارز با سنگ هاي قرمز زيرين و قم است بنتونيت هاي اين افق از نظر كيفيت به نسبت خوب و از نظر ميزان ذخيره متغير است و بيشتر حالت چينه اي دارد.و از اين افق مي توان كانسار قزلچه تفرش، دوخان ساوه، پروان آوج و آلاچوق در تكاب را نام برد.

اثرات مضر بنتونيت در سلامتي انسان ها:

آژانس بين المللي سلامت جهاني سيليس متبلور را بعنوان مادة سرطانزا معرفي كرده است. براي مثال مواد شيميائيي و معدني كه 1/0% يا بيشتر سيليس متبلور داشته باشند براساس استاندارد مؤسسه سلامت و بهداشت جمعيت، براي مقابله با خطرات ناشي از ارتباط با محيط آلوده

(Standard occupational & Health Administrations Hazard Communication)در آمريكا تحت نظارت اين قانون قرار گرفته اند، بطوري كه بصورت قانون كار، آموزش كارگران و برچسب زدن بر چنين محصولاتي مطابق روشهاي اعلام شده براي مواد سرطانزا (Material Safety Data Sheet) مي بايست انجام گيرد. بنابراين تا زماني كه طي فرآوري، درصد سيليس متبلور در بنتونيت بيشتر از حد مجاز باشد بنتونيت تحت قانون فوق قرار مي گيرد.

بررسي اثرات استنشاق مخلوط ذرات پودر سنگ آهن، دود آهن و بنتونيت روي حجم ها و ظرفيت تنفسي كارگران واحد توليد آهن نسبت به آلاينده هاي ديگر كمتر مورد مطالعه قرار گرفته اند. وجود ذرات آهن در هواي تنفسي، منجر به تجمع آن در ريه و نوعي بيماري پنموكونينوز به نام سيدوز عارض مي نمايد (كواكبي عصاره دكتر صالح زاهدي اصل، مجله پزشكي اروميه، بهار 1380) برگرفته از سايت (Magiran.com).

گزارش ويژه ايران از حركت هاي بيوتروريستي

توزيع نامه هاي حاوي ميكروب سياه زخم در آمريكا، تازه ترين شگرد از زنجيره اقدامات تروريستي است كه ناامني و بحران را به لايه هاي عميق زندگي ملتها و دولت ها رسوخ داده است اين فاز از تروريسم را كه مي توان آن را
غيرانساني ترين و هولناك ترين اقدامات تروريستي در سطح جهان خواند آثار و عوارض  كاملاً متفاوتي نسبت به ديگر اقدامات تروريستي به همراه دارد. پديده سياه زخم بعنوان بخشي از مقوله بيوتروريسم، سازمان ها و نيروهاي امنيتي درگير در امر مبارزه با تروريسم را غافلگير كرده و آسيب پذيري هاي جهان جديد را در مقابله با خطرات برخاسته رفتار ناهنجار بشري پيش از پيش نمايان ساخته است. در جستجوي منابع سياه زخم اگرچه هنوز ريشه هاي چگونگي توزيع ميكروب و باني اصلي اين نامه ها روشن نيست اما جديدترين آزمايش كه بر روي نامه هاي ارسالي به رهبر اكثريت سنا انجام شده حاكي از وجود مادة شيميائي در آن است. اين ماده كه بنتونيت نام دارد باعث مي شود ذره هاي ميكروب سياه زخم با يكديگر تماس نداشته باشند تا در هوا معلق مانده و سريع پخش شود. تا از طريق استنشاق، افراد را به ميكروب سياه زخم مبتلا كند.

نتيجه گيري:

همانطور كه گفته شد موارد مصرف و كاربرد بنتونيت در صنعت بسيار فراوان است از اين روي، بايسته آن است كه با برنامه هاي مناسب و كوششهاي پيگير بر آن باشيم تا در آينده اي هرچه زودرس، تمامي مواد اوليه مورد نياز جامعه را از همين زمينه هاي پربهاي معدني تهيه نمائيم و با گسترش صنايع معدني و صدور فرآورده هاي آن، ارزهاي مورد نياز كشور را به ميزان عمده اي افزایش می دهد .